Dit jaar laat Rijkswaterstaat veel nevengeulen uitdiepen langs de IJssel en de Waal. Wat gebeurt er met de vrijkomende grond uit de dichtgeslibde nevengeulen?
Door Wim Eikelboom/Rivierverhalen
Nevengeulen zijn aangelegd om de rivieren weer een klein beetje natuurlijker te maken. Grote rivieren bewegen zich graag breed door het landschap, met allerlei kleine zij-armen. Die zij-armen zijn er in de loop van de tijd afgesneden, zodat alleen de hoofdgeul overblijft. Dat is de afgelopen eeuw gedaan ten behoeve van de binnenvaart en om landbouw meer ruimte te geven in de uiterwaarden.
Natuurlijk gedrag
Om het natuurlijke gedrag van de rivier iets meer terug te geven en om riviernatuur te verbeteren, legde Rijkswaterstaat de afgelopen jaren tientallen nevengeulen aan. Het gaat om 58 geulen in de uiterwaarden van de grote rivieren, waarvan er 27 in open verbinding staan met de rivier. Dat zijn zogeheten meestromende nevengeulen.
Verhaal gaat verder onder de foto
De meestromende nevengeulen komen op de meeste plekken niet tot hun doel. Ze verzanden en liggen vaak droog, met name in de paaitijd van vissen. ‘De ‘stromende’ nevengeulen
functioneren matig door inadequaat ontwerp, versterkt door onder meer de rivierbodemdaling.
Hierdoor bieden ze jaarrond niet de juiste omstandigheden voor riviergebonden,
stroomminnende soorten’, concludeerde Bureau Stroming in een onderzoek.
Druk op de ketel
Rijkswaterstaat is bezig om de nevengeulen uit te baggeren. Dat is een kostbare operatie. Er staat druk op de ketel, omdat er de komende jaren schaarste optreedt in beschikbaar materieel. Vanaf 2026 is in de waterbouw alle materieel nodig om nieuwe nevengeulen te graven voor de Kaderrichtlijn Water. Het gaat om 18 nieuwe nevengeulen langs de IJssel en Waal. Daarom heeft Rijkswaterstaat het onderhoud van de nevengeulen naar voren gehaald.
Verhaal gaat verder onder de foto
Het gaat om zeven nevengeulen langs de IJssel en negen nevengeulen langs de Waal. Rijkswaterstaat benadrukt dat de nevengeulen niet alleen voor riviernatuur relevant zijn, maar ook voor hoogwaterveiligheid en dat ook scheepvaartbelangen een rol spelen.
De nevengeulen langs de IJssel die onderhanden worden genomen zijn:
- Welsummerwaarden bij Welsum (2.670 kubieke meter verwijderen)
- Vreugderijkerwaard bij Zwolle (13.200 kubieke meter grond, waarvan deel licht vervuild. Licht vervuilde grond wordt per schip overgebracht naar de Oosterhoutse Waarden bij Nijmegen, voor verondieping van een zandwinplas ten behoeve van nieuwe natuur. Schone grond wordt uitgereden in de Vreugderijkerwaard voor versterking rivierduinen)
- Rammelwaard bij Voorst (200 kubieke meter grond verwijderen)
- Buitenwaarden Wijhe bij Wijhe (1.620 kubieke meter grond verwijderen)
- Dorperwaarden bij Terwolde (1.720 kubieke meter grond verwijderen)
- Hengforderwaarden tussen Olst en Deventer (1.200 kubieke meter grond verwijderen – volledig vervuild met PFAS; daarom afvoer naar baggerspeciedepot IJsseloog)
- Cortenoever bij Brummen (1.100 kubieke meter grond verwijderen)
De meeste grond langs de IJssel is schoon en wordt hergebruikt voor oeverversterking of andere toepassingen.
Verhaal gaat verder onder de foto
Bij het onderhoud van de nevengeulen langs de Waal komen veel grotere hoeveelheden grond vrij. Een groot deel daarvan is licht tot matig verontreinigd. Het wordt gestort in voormalige zandwinplassen. Uit die diepe plassen is in het verleden schoon zand gewonnen. De plassen worden benut als baggeropslag voor licht vervuilde grond dat vrijkomt bij waterwerken. Wettelijk heet dat het toepassen van licht vervuilde grond op grond van het Besluit Bodemkwaliteit.
Verhaal gaat verder onder de foto
Omdat Nederland een deltaland is, zijn vrijwel alle rivierbodems vervuild geraakt met vervuiling door lozingen van de Duitse chemische industrie in de Rijn, met name met PFAS-stoffen. Dat leidt ertoe dat bij baggerwerk in en langs de rivier het naar boven gehaalde zand en slib een verschillende bestemming krijgt.
Vervuilde grond
Voor de nevengeulen van Gameren (ten westen van Zaltbommel) langs de Waal ziet dat plaatje er zo uit:
Verhaal gaat verder onder de afbeelding
Er komt 53.000 kubieke meter baggerspecie verwijderd om de nevengeulen weer vrij te laten stromen. Wat gebeurt er met deze baggerspecie?
- 32.100 kubieke meter is matig vervuilde grond (klasse B). Deze grond wordt afgevoerd naar de Kesselse Waard langs de Maas in Noord-Brabant. Grondbedrijf K3 is eigendom van een 30 meter diepe oude zandwinplas in deze uiterwaard. Deze plas wordt volgestort met licht vervuilde grond en omgevormd tot natuurgebied voor Natuurmonumenten.
- 11.500 kubieke meter grond wordt opnieuw gebruikt in het gebied om een erosiegat te vullen.
- 5.000 kubieke meter schone grond wordt gebruikt voor het afdekken van de bovenlaag in de oude zandwinplas in de Oosterhoutse Waarden langs de Waal bij Nijmegen. Deze voormalige zandwinplas van K3 en de Grondbank is de afgelopen jaren volgestort met licht verontreinigde bagger uit en langs de Waal. Het wordt opgeleverd als nieuw natuurgebied voor Staatsbosbeheer.
- 3.000 kubieke meter grond is zo zwaar vervuild met chemische stoffen dat het wordt afgevoerd naar baggerdepot Hollands Diep, de eeuwigdurende opslagplaats voor zwaar vervuild baggerspecie.
- 1.400 kubieke meter is matig vervuild grond met veel puin. Dit wordt afgevoerd naar de Slibbank Dordrecht.
Eerder dit jaar is de geul bij Lent uitgediept. Daar is in totaal ongeveer 25.000 kubieke meter grond afgegraven en afgevoerd. Hier verdween de licht vervuilde bagger grotendeels in de voormalige zandwinputten in de Oosterhoutse Waarden.