Gebiedsprocessen langs de IJssel laten zien hoe aanlokkelijke toekomsttrajecten kunnen veranderen in taai voortslepende of doodlopende plannenmakerij, die het vertrouwen in de overheid laat kelderen.
Door Wim Eikelboom/Rivierverhalen
Het idee voor gebiedsproces Rivierklimaatpark IJsselpoort ontstond in 2006. Bijna 20 jaar later is het resultaat: Eindeloos veel praatsessies, talloze onderzoeksrapporten, een plan met voorkeursvarianten en een buis onder de provinciale weg om wilde dieren uit Velp een veilige oversteek te bieden naar de IJsselvallei. De aanleg van de faunapassage is in een persbericht gevierd als ‘een mijlpaal’ in Rivierklimaatpark IJsselpoort. Een typering met een wrange bijsmaak. Want een dierdoorgang is de enige daadwerkelijke maatregel die bereikt is na jarenlang plannen voorbereiden.
Verhaal gaat verder onder de foto
Schot hagel
Rivierklimaatpark IJsselpoort is als gebiedsproces in het leven geroepen om tussen Arnhem en Giesbeek het rivierlandschap aantrekkelijker te maken voor hoogwateropvang, natuur, scheepvaart, bedrijfsleven en recreatie. Door alle belangen tegelijkertijd mee te wegen, willen overheden voorkomen dat plannen telkens als een schot hagel op een gebied worden afgeschoten.
In dit gebiedsproces werken negen overheden samen: gemeenten Arnhem, Westervoort, Zevenaar, Rheden, Duiven, provincie Gelderland, Rijkswaterstaat, Natuurmonumenten en waterschap Rijn en IJssel. Staatsbosbeheer deed aanvankelijk ook mee, maar is eruit gestapt. Er is een ambtelijke begeleidingsgroep, projectteams, een stuurgroep, een klankbordgroep met inwoners, boeren en ondernemers.
Verhaal gaat verder onder de afbeelding
Er zijn schetsontwerpen gemaakt, gebiedstafels georganiseerd, startdocumenten opgesteld en er zijn informatiebijeenkomsten geweest waar uiteindelijk voorkeursalternatieven zijn gepresenteerd. Bij inwoners van de streek is er vermoeidheid over het slepende proces van het Rivierklimaatpark IJsselpoort. Want inwoners mogen al jarenlang in allerlei overleggroepen meepraten, zonder dat het leidt tot tastbare resultaten. Dit jaar zou er eindelijk een beslissing vallen over de zogeheten voorkeursvariant, ofwel de wijze waarop de plannen worden uitgevoerd.
Verhaal gaat verder onder de foto
Ruimte voor de Rivier 2.0
Dat ging niet door. Want het ministerie van infrastructuur en waterstaat gooide op de valreep roet in het eten. Het ministerie wil weten hoe het plan voor Rivierklimaatpark IJsselpoort zich verhoudt tot de plannen voor Ruimte voor de Rivier 2.0. Daardoor zijn definitieve keuzes voor de beginloop van de IJssel weer maanden uitgesteld. Bovendien trekt Rijkswaterstaat door tijdsdruk een aantal onderdelen uit het integrale plan. Het gaat om aanleg van een geul die meetelt voor de Kader Richtlijn Water, waarvoor een deadline geldt van eind 2027.
Speeltuin
Gebiedsprocessen – zoals Rivierklimaatpark IJsselpoort – zijn op papier prachtige trajecten als verschillende overheden noten op hun zang hebben in verbetering van waterveiligheid, natuur, landbouw en recreatie. Tegelijkertijd is het een speeltuin voor ambtenaren en adviesbureaus, want het vraagt veel studie, creativiteit en overleg om tot een plan te komen waarin alle belangen een plek krijgen.
Voor boeren, burgers en buitenlui is het vooral een slopend en soms onnavolgbaar proces met een jarenlange looptijd. Langs de IJssel zijn er drie gebiedsprocessen die alle drie uitblinken in langgerekte plannenmakerij, zonder concrete resultaten. Naast het Rivierklimaatpark IJsselpoort, gaat het om de uiterwaarden tussen Doesburg, Dieren en De Steeg (zogeheten HBFO-gebied: de Havikerwaard, Beimerwaard, Fraterwaard en Olburgerwaard) en de Hoenwaard bij Hattem.
Verhaal gaat verder onder de foto
Vetrouwen in overheid
Tot woede van de bewoners en teleurstelling van gemeente Hattem trok provincie Gelderland deze zomer na 9 jaar de stekker uit het gebiedsproces Hoenwaard 2030. Als reden werd door het provinciebestuur in Arnhem genoemd: te weinig voortgang in het behalen van natuurdoelen. Boeren in de Hoenwaard reageerden verbijsterd, want zij hadden juist aangegeven dat ze graag willen omschakelen naar meer natuurvriendelijke landbouw. Een bewoner van de Hoenwaard kwam met een cynische reactie: ‘Er is een batterij aan bureaus en procesbegeleiders ingehuurd voor het gebiedsproces Hoenwaard 2030. Een paar miljoen aan kosten zijn nu over de balk gegooid. Als bewoners hebben we uren besteed aan allerlei vergaderingen en groepssessies. En het resultaat is nul. Dit werkt averechts voor het vertrouwen van burgers in de overheid.’
Verhaal gaat verder onder de foto
Chagrijn
Een soortgelijke verbittering klonk eerder door bij boeren in de uiterwaarden van Doesburg, Dieren en De Steeg. Over de emotionele impact van het gebiedsproces publiceerden boerinnen in het gebied een brochure. Hun boodschap: In het gebiedsproces ligt de nadruk op de inhoudelijke kant van de plannen en veranderingen. De sociale en emotionele impact op de betrokken agrarische ondernemers in het plangebied blijft vaak onderbelicht. Dat leidt tot een gevoel van onmacht, chagrijn, wantrouwen richting overheid en frustratie over een onzekere toekomst. Er is een voorbeeld van een boer wiens huwelijk strandde mede als gevolg van stress rond een gebiedsproces.
Verhaal gaat verder onder de foto
Ook voor gebiedsproces HBFO geldt: Het is onduidelijk hoe het verder gaat sinds in 2020-2021 een onderzoek is uitgevoerd, plus meerdere vervolgonderzoeken. Dat is typerend voor gebiedsprocessen langs de IJssel: de uitgestippelde tijdslijn wordt nooit gehaald; waardoor het door bewoners en ondernemers als een gebed zonder eind wordt ervaren.
Onzekerheid
Voor inwoners is jarenlange onzekerheid en onduidelijkheid fnuikend. Want stel je voor dat je bedrijf staat ingetekend op de plek waar natuuruitbreiding of hoogwatermaatregelen zijn gepland. Wat betekent dat voor je investeringen? Voor het afsluiten van nieuwe leningen bij de bank? Voor plannen voor bedrijfsopvolging?
Tenslotte een verzachtende omstandigheid: Ook bij ambtenaren klinkt frustratie over de lange adem die een gemiddeld gebiedsproces vraagt. Ambtenaren zouden het graag slagvaardiger aanpakken. Maar ze merken dat het Nederlandse poldermodel in deze tijd steeds vaker uitmondt in een slag om schaarse ruimte en een bestuurlijke strijd om tegenstrijdige doelstellingen, waarin regels rond stikstof en Natura2000 een extra obstakel vormen.