Ooit leek nylon vezeldoek langs de rivieroevers een gouden greep, maar nu is het de vloek van onze grote rivieren geworden. Loslatend geotextiel onder het wateroppervlakte levert een groeiend aandeel in de plastic-vervuiling van rivierwater. ‘Hier voltrekt zich een sluipende milieuramp.’
Tekst en foto's: Wim Eikelboom
‘We vinden dagelijks resten geotextitel in onze netten’, zegt riviervisser Frans Komen. Het is het zoveelste bewijs dat kunststof oeverdoeken tot ernstige plastic-vervuiling leiden in onze rivieren. En die vervuiling wordt nota bene veroorzaakt door de beheerder van onze rivieren: Rijkswaterstaat.
Zomer 2022
Begin 2021 werd hierover de kat de bel aangebonden. Maar sindsdien is er in praktijk weinig veranderd. Daarom opnieuw aandacht voor deze stille, sluipende milieuramp in onze rivieren. Die met name pijnlijk zichtbaar als de rivier laag staat, zoals in de zomer van 2022. Een greep uit de beelden in augustus en september langs de IJssel tussen Zwolle en Deventer. Normaal gesproken is dit onzichtbaar onder water:
Rafelende lappen in oeverbescherming
Begin jaren zestig van de vorige eeuw werd geotextiel onthaald als een effectieve en goedkope manier om oeverafslag tegen te gaan. Het zwarte kunststof doek is ijzersterk en voorkomt uitspoeling van oevers. Het wordt afgedekt met een lag steen en zand. Naar schatting duizend kilometer rivieroever van de Waal, Lek, Nederrijn en IJssel is op die manier voorzien van kunststof bekleding.
Nylonfabrikant Ten Kate garandeerde een levensjaar van honderd jaar. Dat blijkt nogal optimistisch, want de geweven kunstvezels beginnen nu op tal van plekken kapot te gaan zodra het met zonlicht in contact komt. De wisselende waterstanden in de rivieren verkorten kennelijk de levensduur van geotextiel.
Wie oplet ziet overal langs de rivieren rafelende zwarte lappen tevoorschijn komen tussen de steenbekleding op de oever. Het verpulvert in kleine stukjes die niet afbreekbaar zijn en als plastic soep richting Noordzee drijven. ‘Geotextiel is een ramp van de eerste orde aan het worden’, waarschuwt stichting Schone Rivieren.
Dit is een greep van losliggend geotextiel langs de IJssel tussen Deventer en Kampen, vastgelegd in 2021:
Losliggend geotextiel – dat derhalve geen functie meer vervult – wordt in opdracht van Rijkswaterstaat door aannemers opgeruimd en verwerkt als afval, conform de daarvoor geldende wet- en regelgeving. (citaat minister infrastructuur en waterstaat – maart 2021)
Kans op bloot liggen geotextiel beperkt
Hoewel medewerkers van Rijkswaterstaat erkennen dat hier een groot probleem ligt (‘Als het afbreekt draagt het bij aan plastic soep. Het is totaal niet duurzaam’, zegt technisch manager Auke van der Nat), probeert de rivierbeheerder de ernst van de situatie te vergoelijken.
Iedereen die er vragen over stelt, wordt verwezen naar een webplek met de volgende tekst: ‘Op dit moment is het geotextiel dat door Rijkswaterstaat wordt toegepast in oeverbeschermingsconstructies de meest duurzame methode. Dat is vastgesteld op basis van de Milieu Kosten Indicator (MKI)-score.’
Rijkswaterstaat zegt bovendien dat het meevalt met loslatend geotextiel langs de rivieren. ‘Omdat geotextiel in oeverbeschermingsconstructies wordt afgedekt met steen is de kans beperkt dat het losraakt en gefragmenteerd in het milieu terecht komt. De toplaag van stenen kan in extreme situaties door het water worden weggeslagen, waardoor het geotextiel bloot komt te liggen. We bedekken het dan opnieuw met stenen.’ In deze lijn gaf de verantwoordelijke minister in maart 2021 ook antwoord op kamervragen waarin om opheldering werd gevraagd over de milieuschade door loslatend geotextiel.
Microplastics
Volgens Rijkswaterstaat is nog niet aangetoond dat geotextiel-resten substantieel voorkomen in microplastics in de grote rivieren. ‘De samenstelling van macro- en microplastics in rivieren onderzoeken we. Dat geeft ons meer informatie over de samenstelling van het totale zwerfafval langs en in rivieren; mogelijk levert dit ook informatie op over het aandeel geotextiel hierin.’
Rijkswaterstaat en marktpartijen hebben CROW gevraagd om een handreiking te ontwikkelen die vastlegt hoe geokunststoffen in de waterbouw duurzamer kunnen worden toegepast. CROW is een kennisinstituut voor overheden voor infrastructuur en openbare ruimte. CROW bracht al eerder advies uit hoe je steenbekleding op oevers kunt aanbrengen zonder het onderliggende geotextiel te beschadigen.
Waterschappen
En er wordt gezocht naar alternatieven, zoals rivierkribben zie zonder geotextiel worden aangelegd. Daar is een succesvolle proef mee gedaan in de IJssel bij Kampen.
Ook bij waterschappen leeft er zorg over verpulverend geotextiel dat bijdraagt aan plastic soep in de rivieren. Waterschappen werken met name gebruik van geotextiel doeken in dijkversterkingen. Dan komt het materiaal onder een dikke laag grond te liggen, zodat het niet snel in het watermilieu afbreekt. Waterschappen stellen – net als Rijkswaterstaat – dat er op dit moment geen goede alternatieven zijn voor de kunststof doeken en dat geotextiel daarom gebruikt blijft worden bij dijkversterkingen.
Alternatief
In augustus 2022 is er goed nieuws: Het Twentse bedrijf Zwartz zegt samen met twee ondernemingen in de weg- en waterbouw natuurvriendelijk geotextiel te ontwikkelen op basis van jutevezels. In overleg met Rijkswaterstaat en waterschappen vinden praktijkproeven plaats met deze duurzame oeverbescherming.