Dankzij Geert Wilders is het succesvolle Ruimte voor de Rivier-project terug op het toneel. Hoe heeft Wilders zijn vlag geplant op het rijks-rivierprogramma? ‘We gaan een sterk merk rebranden.’
Door Wim Eikelboom/Rivierverhalen
Een net-niet-watersnood – inclusief evacuatie van de Betuwe – schudde in 1995 ons delta-land wakker. De boodschap was duidelijk: Willen we in de toekomst grote hoeveelheden rivierwater ongehinderd blijven afvoeren, dan moeten de Waal, Nederrijn en IJssel meer ruimte krijgen.
In soepel samenspel met waterschappen, provincies en gemeente zette de regering in korte tijd een rijksprogramma in de steigers om de grote rivieren veiliger te maken tegen overstromingen en dijkdoorbraken. Het kreeg de titel Ruimte voor de Rivier.
Verhaal gaat verder onder de afbeelding
Tussen 2006 en 2016 is een prestatie van formaat neergezet: voor een bedrag van in totaal € 2,3 miljard kreeg het rivierenlandschap op 34 plekken een opknapbeurt om beter bestand te zijn tegen extreme waterafvoeren van de Rijn. Het varieerde van het landinwaarts verleggen van dijken, graven van nevengeulen en het verlagen van uiterwaarden. De investeringen gericht op het vergroten van de hoogwaterveiligheid hadden als tweede doel om de riviernatuur te verbeteren. Dankzij Ruimte voor de Rivier zijn honderden hectares landbouwgrond in de nabijheid van de rivieren omgevormd tot natuur.
Verhaal gaat verder onder de foto
Slagaders
Ruimte voor de Rivier wordt vaak geprezen als een succesvol voorbeeld van een zeer geslaagd omvangrijk overheidsproject dat soepel en zonder al te grote financiële overschrijdingen tot stand kwam. Dat was mede ingegeven door de urgentie: Iedereen was ervan doordrongen dat de slagaders door ons land meer ruimte verdienden.
Terwijl de laatste Ruimte voor de Rivier-projecten nog liepen, ontstonden ideeën voor een nieuwe ronde ingrepen in onze grote rivieren. Dit keer was niet een bijna watersnoodramp de aanleiding, maar nieuwe inzichten over klimaatverandering. Onder toenmalig minister Cora van Nieuwenhuizen van infrastructuur en waterstaat is IRM in het leven geroepen. IRM staat voor Integraal Rivier Management.
Minister Van Nieuwenhuizen wilde niet op de schouders van haar voorgangers staan door de titel Ruimte voor de Rivier te handhaven. Ze koos voor een nieuwe term die moest onderstrepen dat rivieren onze allesomvattende aandacht verdienden, waarin de uiteenlopende belangen aan bod komen: hoogwaterveiligheid, droogte, bevaarbaarheid, drinkwatervoorziening, scheepvaart en natuur.
Wilders
Afgelopen vier jaar is onder de vlag van het programma Integraal Rivier Management een beleidsplan opgesteld voor het rivierengebied van de toekomst. De focus ligt met name op het vergroten van meer afvoercapaciteit van het binnenstromende Rijnwater en het tegengaan van uitslijting van de rivierbodems. Met de komst van het nieuwe kabinet behoud het programma de gekozen koers, maar wel onder een nieuwe vlag.
In het verkiezingsprogramma van de PVV stond namelijk dat de partij extra geld wil maken voor meer ruimte voor de rivier:
Dat is in het hoofdlijnenakkoord van het kabinet Schoof opgenomen. Daarin staat dat het kabinet werkt aan een hernieuwd programma Ruimte voor de Rivier, met maatregelen tegen uitslijten van rivierbodems en creëren van extra ruimte voor hoge rivierafvoeren:
Als gevolg van deze zinsneden in het regeerakkoord op hoofdlijnen is het lopende programma Integraal Rivier Management omgeturnd naar een hernieuwd Ruimte voor de Rivier, ook wel Ruimte voor de Rivier 2.0 genoemd. PVV-minister Barry Madlener is verantwoordelijk bewindsman voor het project bij het ministerie van infrastructuur en waterstaat.
Verhaal gaat verder onder de foto
Voor de betrokken beleidsambtenaren op het ministerie is het even wennen. Intern was IRM was ingeburgerd geraakt als term. En er is ongemak over het idee dat Wilders ervoor gezorgd heeft dat de vlag van Ruimte voor de Rivier weer wappert. Niettemin zijn de rijksambtenaren er blij mee. ‘We gaan een sterk merk rebranden’, sprak Marco Taal van het IRM-team op het Deltacongres 2024.
Politiek gezien is het een slimme zet. Want Ruimte voor de Rivier heeft een positieve klank in de hoofden van mensen. In alle aardrijkskundeboeken in het middelbaar onderwijs wordt Ruimte voor de Rivier geroemd als waterbouwkundig project om trots op te zijn.
Curieus detail: Bij de evaluatie van het eerste Ruimte voor de Rivier-project was de volledige Tweede Kamer vol lof. De enige kritiek kwam van de PVV. Die partij vond het ongehoord dat er honderden miljoenen euro’s werden besteed aan riviernatuur; door de PVV honend ‘wilderniskitsch’ genoemd.
Dubbeldoelstelling
Ruimte voor de Rivier 1.0 werkte met een dubbeldoelstelling: waterveiligheid vergroten en ruimtelijke kwaliteit vergroten, onder meer door nieuwe riviernatuur te ontwikkelen. Het is onduidelijk in hoeverre PVV-minister Madlener ruimte laat aan die tweeslag bij de uitvoering van de plannen voor het hernieuwde Ruimte voor de Rivier-traject. Wel heeft hij laten weten dat gevaarlijk hoog water en extreem laag water allebei een rol spelen.
Verhaal gaat verder onder de foto
Het ambtelijk team van Ruimte voor de Rivier 2.0 gaat ervan uit dat er zoveel mogelijk in win-win-win-oplossingen moet worden gedacht. Dat wil zeggen: Wat winst is voor verbetering van de rivierbodem, is ook winst voor de bevaarbaarheid van de rivier en voor de riviernatuur.
Voor Ruimte voor de Rivier 2.0 is overigens nog niet heel veel boter bij de vis gedaan door het nieuwe kabinet. Tot 2037 staat er € 685 miljoen op de rijksbegroting voor het rijksrivierprogramma. Dat is een kwart van de kosten van het vorige Ruimte voor de Rivier-programma.
Doorstart met rivier-gedicht Johanneke ter Stege
Met een speciaal geschreven riviergedicht is het hernieuwde Ruimte voor de Rivier uit de startblokken gegaan op het Deltacongres 2024. Johanneke ter Stege uit Deventer schreef het gedicht in opdracht van het ministerie van infrastructuur en waterstaat. Zij droeg het voor op het Deltacongres in Almere. In 2015 maakte Johanneke ter Stege in opdracht van Rijkswaterstaat een IJssel-gedicht om de afsluiting van het Ruimte voor de Rivier-project te vieren. Het gedicht is aangebracht op de rivierkade in Deventer. De kunstenares uit Overijssel zette destijds een punt achter Ruimte voor de Rivier en geeft 9 jaar later symbolisch de doorstart vorm.