Onbekend schilderij ontdekt van Katerveer over IJssel bij Zwolle

Een schilderij van het Katerveer dat in 1930 kado werd gedaan aan het gemeentebestuur van Zwolle, is opgedoken bij een particulier. Het gaat om de afbeelding van de veerdienst over de IJssel tussen Zwolle en Gelderland.

Tekst Wim Eikelboom/Rivierverhalen

Tot pakweg honderd jaar geleden was Zwolle vanuit zuid-Nederland enkel per pont over de IJssel bereikbaar, want bruggen over de rivier waren er nog niet. Tegen de tijd dat de eerste brug in aanbouw was, legde de Duitse kunstschilder Alfred Streubel de Zwolse veerpont van het Katerveer in olieverf vast voor het nageslacht. Er is een huifkar te zien op de afgeladen pont. Dat was in 1926, toen de IJsselbrug in aanbouw was.

In 1930 deed zijn dochter – mevrouw Wijnmalen-Streubel – het ingelijste schilderij kado aan het stadsbestuur van Zwolle, ter gelegenheid van het 700-jarig bestaan van Zwolle. Dat haalde zelfs een vermelding in de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant van 2 januari 1930:

Oude ansichtkaarten

Een vergelijking met oude ansichtkaarten laat zien dat het schilderij vrij natuurgetrouw is geschilderd.

Dochter woont in Zwolle

Hoe raakte een Duitse kunstschilder met zijn schildersezel verzeild aan de oever van de IJssel?

Streubel woonde in Chemnitz, in het zuidoosten van Duitsland. Hij leefde van 1861 tot 1947 en staat bekend om zijn berglandschappen en stillevens. Zijn stijl is vrij eenvoudig en zijn werken doen vandaag de dag geen hoge bedragen op veilingen. 

Alfred Streubel had een dochter die getrouwd was met een Zwollenaar: F.E. Wijnmalen. Charlotte woonde met haar man vanaf 1920 in de Overijssele provinciehoofdstad en dat was de reden waarom Alfred Streubel naar Zwolle kwam.

Charlotte Wijnmalen-Streubel was ook kunstenares en exposeerde ook in Zwolle. En zijn organiseerde hoogstwaarschijnlijk ook de contacten voor haar vader met kunstzaal Kok, een plaatselijke galeriehouder. Kok bood schilderijen te koop aan van Alfred Streubel:

Geschiedenis Katerveer

De geschiedenis van het Katerveer gaat terug tot 1200. Toen was er een dorpje aan de Gelderse kant van de IJssel met de naam Caeten, later verbasterd tot Caten, Koten en Katen. Het was eeuwenlang een belangrijke oversteekplaats tussen Noord- en Zuid-Nederland.

Rond 1450 werd de veerdienst eigendom van de gemeente Zwolle. Bij het veerhuis was ook een stal voor paarden die de koetsen trokken. In 1914 werd de houten pont vervangen door een platte stalen pont met motoraandrijving, zodat ook onder winterse omstandigheden de veerdienst in bedrijf bleef.

Trouwens: Het rivierdorpje Katen is in de loop van eeuwen van de aardbodem verdwenen.

Veerpont schilderachtig

De Zwolsche Courant maakt er op 27 oktober 1917 melding van dat er plannen zijn om het Katerveer te vervangen door een ‘modern verbindingsmiddel’ een brug: 

‘Het pontveer dat zo’n idyllischen indruk maken kan, wanneer op stillen zomeravond de zon lager en lager zinkt en de pont vredig, onmerkbaar bijna, voortglijdt van den eenen oever naar den anderen. Het moge schilders inspireren dit ouderwetse pontveer, dat ons denken doet aan de tijden van trekschuit en dillegence, maar in onzen tijd is het niet meer op zijn plaats.’ 

Co Breman

Met de oplevering van de boogbrug over de IJssel kwamer in 1930 een einde aan het Katerveer. De bouw van de vaste oeververbinding duurde drie jaar. Mogelijk heeft Alfred Streubel de veerpont in 1926 op het schildersdoek vereeuwigd in de wetenschap dat dit historische riviervervoer spoedig tot het verleden zou gaan behoren. 

Hij was in elk geval niet de enige die het Katerveer voor het nageslacht wilde vastleggen. Van de Zwolse kunstschilder Co Breman is ook een potloodtekening bekend van het Katerveer. 

Reproducties van dit schilderij werden door de Zwolse kunsthandel Kok uitgebracht om de opening van de nieuwe IJsselbrug te vieren, zo blijkt uit een advertentie in de lokale krant in 1930:

Lees ook: Veerponten over de IJssel vroeger en nu