Zeldzame Zalkerbos krijgt een natuurimpuls

Het zeldzame Zalkerbos krijgt een natuurimpuls. Welke natuurwaarden verbeteren in dit bijzondere buitendijkse hardhoutooibos langs de IJssel?

Tekst en foto's Wim Eikelboom/Rivierverhalen 

Het is maar een klein bosje van zo’n tien voetbalvelden groot bij het dorp Zalk. Maar het geldt als een Rembrandt onder de rivierbossen van ons land. Want het Zalkerbos behoort tot de laatste oorspronkelijke hardhoutooibossen die nog over zijn. Ooibossen zijn bossen in de uiterwaarden van de grote rivieren. Hardhout duidt op loofbomen als es, iep en eik. Het bos is oorspronkelijk omdat de begroeiing ervan eeuwenoud is.

Hakhoutstoven

Het Zalkerbos bestaat grotendeels uit zogeheten hakhoutstoven, dat zijn oude onderstammen van es en gladde iep. Hier en daar groeit ook zwarte els en eik. De hakhoutstoven zijn te danken aan een kapcultuur die al eeuwenlang plaatsvindt in dit bos: om de zeven jaar worden de bomen in vakken afgezet.

Twee zandige rivierduinen van de IJssel -die bij hoogwater niet onderstromen- vormen de ondergrond van het Zalkerbos. In het struweel van het bos is veel bijzondere flora te vinden, zoals wilde kardinaalsmut, bosrank, slangenlook, moeslook, gulden boterbloem, gewone vogelmelk en schaafstro.

Boeren

In opdracht van provincie Overijssel en Natuur & Milieu Overijssel is een beheer- en inrichtingsplan opgesteld om de natuurwaarden van het Zalkerbos en de omliggende graslanden te versterken. Het gaat om dit gebied in de bocht van de rivier, binnen de rode lijnen:

Verhaal gaat verder onder de afbeelding

De graslanden in en rond het bos (geel) worden uit de agrarische bestemming gehaald en omgevormd tot glanshaverhooilanden. Grenzend aan het bos ligt een kronkelwaard waarop zeldzame stroomdalplanten groeien. Het bos is eigendom van gemeente Kampen en de omringende weilanden en akkers zijn versnipperd eigendom van gemeente Kampen, provincie Overijssel, Rijkswaterstaat en Staatbosbeheer.

Maatregelen voor natuurverbetering

Voor natuurverbetering in en rond het Zalkerbos is ingezet op deze maatregelen:

*Voor de graslanden in het bos is de pachtovereenkomst met een plaatselijke boer beëindigd. Het grasland wordt teruggegeven aan de natuur. Nadat een laag van zo’n dertig centimeter is verwijderd (zogeheten bouwvoor), krijgt dit land de bestemming van glanshaverhooiland, dat wil zeggen bloemrijk grasland dat 1x per jaar wordt gemaaid en gehooid. Bemesting is taboe. De hoop is gevestigd op de kwartelkoning.

Verhaal gaat verder onder de foto

Om de glanshaverhooilanden op gang te helpen, gaat Staatsbosbeheer maaisel inbrengen van elders langs de IJssel. Dat is eerder gebeurd op de Kronkelwaard in Zalk, waar maaisel uit Cortenoever is opgebracht.

*Het bos wordt met zo’n 2 hectare uitgebreid met drie smalle stroken gladde iepen, opgekweekt met zaad uit het Zalkerbos.

*Een historische kruidenrijke graanakker komt terug. Tot de jaren zeventig waren er zulke akkers aan de rand van het bos. Herstel van een graanakker is een nadrukkelijk verzoek van de inwoners van het dorp Zalk. In de toekomst willen ze graag in de dorpsmolen van Zalk graan malen van een cultuurhistorische biologische dorpsakker.

Verhaal gaat verder onder de foto

*Langs de oevers van de IJssel rondom Zalk worden op verschillende plekken stenen verwijderd en strandjes aangelegd om de natuur te dienen. Deze circa 15 meter diepe zandstrandjes tussen de kribben zijn met name interessant voor de rivier- en beekrombout, twee zeldzame libbellensoorten. Ook wordt 1 plek aantrekkelijk gemaakt voor de terugkeer van een kolonie oeverzwaluwen in een steilrand langs de zandige oever.

*De glooiende kronkelwaard is straks niet meer toegankelijk voor wandelaars, om de rust te bewaren voor grondbroedende vogels, zoals de graspieper en veldleeuwerik. Er komt een hekwerk en een sloot om publiek te weren. Het strandje aan de IJssel blijft wel openbaar toegankelijk.

*In het Zalkerbos worden esdoorns geleidelijk aan verwijderd. Deze bomen verdringen op termijn de autochtone essen en iepen. Ook abelen, robinia’s en witte elzen worden gezien als ongewenste bomen in het Zalkerbos. Dat gebeurt onder leiding van Lodewijk van Kemenade, met vrijwilligers uit het dorp Zalk.

*De bosranden van het Zalkerbos worden om de vijf jaar afgezet, zodat het struweel openheid behoudt. Dat is gunstig voor allerlei zeldzame vlinders, insecten en andere dieren.

*Op twee plekken wordt de Japanse duizendknoop afgegraven en verwijderd.

Al deze ingrepen moeten ertoe leiden dat het Zalkerbos aantrekkelijker leefgebied wordt voor diersoorten die er nu niet meer zijn, zoals de kwartel, graspieper, steenuil, tapuit, veldleeuwerik, kwartelkoning en das.

Verhaal gaat verder onder de foto

Staatsbosbeheer

Het voorstel is dat gemeente Kampen (als eigenaar) verantwoordelijk blijft voor het beheer van het bos en de bomensingels en dat Staatsbosbeheer de verantwoordelijkheid krijgt voor het beheer van alle natuurgraslanden en de kronkelwaard.

Het bestaande laarzendpad – een wandelroute rond Zalk met als startpunt in het dorp – blijft gehandhaafd.

Meer lezen over het Zalkerbos?

Kampen versnippert blunderbomen Zalkerbos

Blunderbomen Zalkerbos slechts minimaal vervangen

Waarom Zalkerbos betere bescherming verdient

Kampen belooft beterschap in beheer Zalkerbos

Zalkerbos: oergrond langs de IJssel

Nico de Haan schrijft boek over Zalk