In het plan van aanpak voor Ruimte voor de Rivier 2.0 signaleert rivierjournalist Wim Eikelboom zes curieuze keuzes.
Door Wim Eikelboom/Rivierverhalen
- Veelkoppigheid van de beleidsvoornemens
Ruimte voor de Rivier 2.0 richt zich op uiteenlopende doelen: zorgen voor veilige waterafvoer bij extreem hoogwater, bestrijden van verdroging bij extreem laagwater, zorgen dat de rivieren bevaarbaar blijven voor de beroeps- en recreatievaart, zorgen voor voldoende zoetwater voor drinkwaterwinning en landbouw, zorgen voor meer natuur, recreatiemogelijkheden vergroten en de regionale economie bevorderen.
Deze veelheid aan doelen maken het project veelkoppig en ingewikkeld stuurbaar. Soms botsen doelen met elkaar. Zo kan grootschalige herinrichting van het rivierengebied ten koste gaan van landbouwgronden. De belangen van de binnenvaart komen de natuur niet altijd ten goede. Het opspuiten van rivierbodems met zand kan schadelijk zijn voor trekvissen. Meer recreatie staat soms op gespannen voet met natuurbescherming.
Verhaal gaat verder onder de foto
- Hoogwaterveiligheid staat niet voorop
Stond bij Ruimte voor de Rivier 1.0 de hoogwaterveiligheid voorop als hoofddoelstelling, bij deze nieuwe editie van Ruimte voor de Rivier lijkt veiligheid tegen overstromingen onderdeel te zijn van een veelheid aan doelstellingen. Vanwege de toenemende kans op droogte bespelen de belangenbehartigers voor bodemverhoging, zoetwaterbeschikbaarheid en bevaarbaarheid de meest luide instrumenten in het orkest van Ruimte voor de Rivier 2.0.
Wel is de zoektocht geopend naar meer binnendijkse ruimte om extreme waterstanden in de rivieren het hoofd te bieden. Maar het blijft vooralsnog onduidelijk hoeveel extra ruimte nodig is in het stroomgebied van de Rijn en de Maas.
Verhaal gaat verder onder de afbeelding
- Geslaagde lobby: meer recreatie in riviernatuur
Dankzij een slimme lobby is de ANWB erin geslaagd om de versterking van natuur en recreatie als doelstelling opgenomen te krijgen in het plan voor Ruimte voor de Rivier 2.0. De ANWB lanceerde samen met het Wereld Natuurfonds eind 2024 een pleidooi voor meer wandel- en fietsmogelijkheden langs de grote rivieren in combinatie met meer natuur. Dat pleidooi kreeg steun van de provinciebesturen en de meeste riviergemeenten, is door het ministerie omarmd en krijgt nu een nadrukkelijke plek in de plannen. Hiermee is een opvallende wissel omgezet, want recreatie is tot dusver geen beleidsonderwerp voor Rijkswaterstaat. ‘Aandacht voor recreëren, natuurbeleving in het algemeen en van bewoners van het rivierengebied maken onderdeel uit van de doelstellingen van Ruimte voor de Rivier 2.0.’
Verhaal gaat verder onder de foto
- Landbouw maakt geen plaats voor natuur
Bij de eerste editie van Ruimte voor de Rivier is vrij veel landbouwgrond omgezet in natuur. De gezamenlijke provincies wilden daar nog een schepje bovenop doen. Zij vroegen eind 2022 aan toenmalig minister Harbers: maak natuur van alle uiterwaarden van de grote rivieren die in eigendom zijn bij Rijkswaterstaat. Dat pleidooi bleef tot dusver onbeantwoord.
In de nieuwe plannen van Ruimte voor de Rivier 2.0 is een nadrukkelijke plek ingeruimd voor behoud van landbouw in de uiterwaarden. ‘Landbouw is een belangrijk onderdeel in de uitwerking van de regionaal economische ontwikkelingen en betekenis daarvan voor het rivierengebied’, schrijft minister Madlener in het plan van aanpak Ruimte voor de Rivier 2.0.
Verhaal gaat verder onder de foto
- Afhankelijkheid van delfstofwinners
Om de bodemuitslijting te stoppen zullen grote hoeveelheden zand moeten worden aangebracht op de rivierbodem, met name rond het splitsingspunt van de Rijn bij Pannerden. Dat zand moeten delfstofwinners leveren die op veel plekken zand winnen in het winterbed (de uiterwaarden) van de rivieren. Provincies willen een rem op nieuwe zandwinningen in uiterwaarden, terwijl de behoefte aan zand de komende jaren toeneemt.
De delfstofwinners stonden aanvankelijk niet genoemd in de plannen voor Ruimte voor de Rivier 2.0, maar krijgen nu wel een rol. De overheid is afhankelijk van delfstofwinners om voldoende zand te verwerven voor het opspuiten van rivierbodems.
‘Er zijn goede voorbeelden dat het realiseren van rivierverruimende maatregelen gecombineerd werd en ook wordt met grondstoffenwinning. Ruimte voor de Rivier 2.0 bekijkt onder welke randvoorwaarden dat mogelijk blijft’, aldus het ministerie. Commerciële winning van sediment uit het zomerbed wordt gestopt, behalve voor baggerwerzaamheden om de vaargeul op diepte te houden. De zeer diepe gaten die achterblijven na zandwinning worden vooral benut om licht vervuild slib in op te bergen en nieuwe natuur te maken.
- Toekomstmuziek
De plannen voor Ruimte voor de Rivier 2.0 zijn al acht jaar in voorbereiding onder naam Integraal Riviermanagement (IRM), maar daar komt nog tenminste vijf of misschien wel tien jaar bij. Op z’n vroegst in 2035 worden de eerste daadwerkelijke maatregelen genomen. Aan Ruimte voor de Rivier 2.0 gaat een stroom aan onderzoeksrapporten vooraf. Ruimte voor de Rivier 2.0 vraagt dus veel geduld.
Het volledige plan van aanpak voor Ruimte voor de Rivier 2.0 is hier te lezen.
Lees ook: