Wat eeuwen wens was, wordt werkelijkheid: Zwolle groeit stedelijk vast aan de IJssel. Eeuwenlang keek Zwolle met afgunst naar Kampen, Deventer, Zutphen en Doesburg.
Tekst Wim Eikelboom/Rivierverhalen
Het is een lang gekoesterde wens van talloze Zwolse stadsbestuurders: Hoe maak je van Zwolle een IJsselstad?
Een rechtstreekse ligging aan een grote rivier als de IJssel biedt een stad veel voordelen. In de Middeleeuwen werd dat al duidelijk toen de grote handelsbelangen zich afspeelden op de hoofdvaarwegen van de Rijn, IJssel en Waal. De Vecht en het Zwartewater telden minder mee. En dat zijn de rivieren welks water de Zwolse stadsgrachten nat houden. Wie op oude en nieuwe kaarten kijkt, kan niets anders dan constateren dat Zwolle feitelijk geen IJsselstad is.
Niettemin keek Zwolle altijd met enige afgunst naar Kampen, Deventer, Zutphen en Doesburg, steden die pal aan de IJssel liggen.
Verhaal gaat verder onder de afbeelding
Willemsvaart
Zwolle doet al in 1361 een eerste poging om een gracht te graven van de stad naar de IJssel, ontdekte Jos Mooijweer vorig jaar bij onderzoek naar de Willemsvaart. Mooijweer werkt als historicus bij Historisch Centrum Overijssel.
Het plan blijft steken en honderd jaar later wordt opnieuw een poging gedaan voor een IJsselverbinding. Buursteden Kampen en Deventer zien de bui hangen en maken bezwaar tegen de IJsseldrift van Zwolle. Het duurt tot 1819 voordat de aanleg van de vaarverbinding tussen de binnenstad en de rivier een feit is.
Zwolle-IJsselkanaal
In 1964 raakt de Willemsvaart buiten gebruik door het graven van het Zwolle-IJsselkanaal, zodat zware vrachtschepen via de rivier de stad kunnen bereiken. Het kanaal kostte 10 miljoen gulden.
Verhaal gaat verder onder de foto
De wens was om een groot havengebied te maken, plus aansluiten op spoorlijnen, zodat Zwolle internationaal op de kaart zou worden gezet als distributiestad van allure. De realiteit pakt minder florisant uit: Tot een echte haven van betekenis komt het niet en aansluiting op het spoorwegnet blijft uit.
Haven op plek Schellerberg
En dan zijn er nog vergeefse pogingen gedaan tot stadsuitbreiding aan de zuidkant van Zwolle tot aan de oever van de IJssel. Dat is geblokkeerd dankzij landgoed Schellerberg. Dit oude landgoed op een rivierduin van de IJssel ligt als een buffer tussen binnenstad en de groene uiterwaarden. De eigenaars van landgoed Schellerberg zijn nooit gezwicht voor druk vanuit het stadsbestuur om plaats te maken voor stadsuitbreiding.
Na de Tweede Wereldoorlog verschijnt er een plan om een IJsselhaven te bouwen aan de zuidkant van de stad, zodat Zwolle – net als Kampen, Deventer en Zutphen. De ontwerpers onder leiding van architect Willem Dudok hebben hun oog laten vallen op buurtschap Schelle en de Schellerberg. Het plan voor de haven strandt omdat het landgoed zich beroept op het oude recht van uitzicht tot aan de Triezelerberg aan de overkant van de IJssel in Hattem. “Dankzij het servituut van uitzicht kon dit landschap behouden blijven”, vertelt mevrouw Tromp Meesters (voormalig eigenaar van het landgoed) in het boek ‘Het verhaal van Schelle Oldeneel’ (2018).
Woonwijk langs IJssel
Door de sloop van de IJsselcentrale ziet Zwolle nu voor het eerst kans om toch dichtbij de IJssel te bouwen. Op de plek van de voormalige energiecentrale komt een woonwijk met 500 huizen. Projectontwikkelaar Reales kocht het gebied van Engie. De wijk gaat Nieuw Harculo heten.
Woonboten in zijarm IJssel
Een groep Zwollenaren heeft ook een oogje laten vallen op de oude haveninhammen die grenzen aan het IJsselcentrale-terrein. Ze willen hier een drijvende woongroep realiseren van duurzame woonarken. Het plan is om voor de woonarken eigen energie op te wekken met een turbine in de stroom van de rivier.
Het plan voor duurzaam waterwonen is een zachte dood gestorven. Reales wil de havens niet ontwikkelen, maar zoveel mogelijk onaangeroerd laten.
Op kleinere schaal onderneemt Zwolle nog een poging om de binnenstad met de IJssel te verbinden. En dat moet gebeuren via het Engelenpad, een speciale wandelroute. In dit artikel geef ik uitleg over deze route.
Verhelderend perspectief op Zwolle’s eeuwenoude ambitie om IJsselstad te worden. Ik ben een van de mensen achter het Duurzaam Waterwonen-initiatief, dat helaas gestrand is. Het ging om zelfvoorzienende tiny boats en het had een mooie pilot kunnen zijn voor toekomstbestendig wonen op het water. Ik vind het nog altijd jammer dat Engie en gemeente hier geen heil in zagen.
Persoonlijk vind ik het ontzettend jammer dat dit mooie gebied aan de IJssel gaat verdwijnen door de komst van een woonwijk. Op deze manier verdwijnt de prachtige horizon,het mooie land met de koeien die s’zomers komen drinken en afkoelen in de IJssel. Ik begrijp ook niet dat er gebouwd gaat worden in een gebied zo dicht bij de IJssel terwijl de waterstand in de IJssel in bepaalde periodes van het jaar steeds hoger zal worden en er juist ruimte voor de rivier gecreëerd moet worden.
Jammer dat dit mooie natuur gebied moet wijken voor woningbouw.