Voor het rivierengebied staan vier verschillende projecten in de wachtrij die het landschap gaan veranderen: HWBP, KRW, IRM en PAGW. Wat betekenen deze afkortingen die staan voor miljarden-investeringen in veilige rivieren? Je kunt die plannen maar beter slim in elkaar schuiven want dat scheelt veel geld, zegt de landelijke Vereniging van Waterbouwers.
Door Wim Eikelboom/Rivierverhalen
Voor werkers in de waterwereld zijn het vertrouwde afkortingen, maar bij een gemiddelde bewoner in de buurt van de rivieren gaat geen belletje rinkelen bij het horen van HWBP, KRW, PAGW en IRM. Daarom een korte uitleg van deze vier programma’s die de komende jaren het rivierenlandschap ingrijpend veranderen.
Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP)
Tussen nu en 2050 moeten alle rivierdijken en andere primaire waterkeringen voldoen aan de hoogste veiligheidseisen. Daarvoor is het hoogwaterbeschermingsprogramma in het leven geroepen. Komende jaren moet 2.000 kilometer aan waterkeringen onderhanden worden genomen.
In het huidige tempo van 37 kilometer per jaar verloopt de landelijke dijkversterking te traag, waarschuwt de inspectie Leefmilieu en Transport in een advies dat in september 2024 uitkwam. Om het einddoel te halen moet jaarlijks minstens 60 kilometer dijk onderhanden worden genomen.
Het hoogwaterbeschermingsprogramma kampt met twee problemen: de oplopende kosten en de lange voorbereidingstijd voordat de schop de grond in kan. Gemiddeld ligt de voorbereidingstijd op 8 jaar, mede door de complexe regelgeving voor natuurbescherming en stikstofuitstoot. Ondertussen lopen de kosten per kilometer rivierdijk op van 7 naar gemiddeld 15 miljoen euro. Het adagium is: sober en doelmatig.
Verhaal gaat verder onder de foto
Voor de dijkversterkingen zijn enorme hoeveelheden klei nodig en wordt voor honderdduizenden kubieke meters aan grond afgegraven.
In totaal is het Hoogwaterbeschermingsprogramma begroot op een bedrag van 33 miljard euro.
Kaderrichtlijn Water (KRW)
De Kaderrichtlijn Water is een Europese richtlijn die voor alle landen in Europa voorschrijft aan welke eisen de waterkwaliteit moet voldoen. Nederland investeert tot 2027 honderden miljoenen euro’s om langs de rivieren de ecologische waterkwaliteit te verbeteren. Dat wil zeggen dat er maatregelen worden genomen om in het riviergebied de leefomstandigheden van planten en dieren.
Rijkswaterstaat heeft als plan om 26 kilometer aan nevengeulen te graven langs de Waal, IJssel, Nederrijn en Lek. Die nevengeulen zijn bedoeld om vissen meer paaimogelijkheden te bieden. Ook worden beekmondingen natuurlijker gemaakt en 46 kilometer aan stenige oevers krijgen een natuurvriendelijke make-over. Ook is de bedoeling om 37 hectare aan uiterwaarden te verlagen door de bodem af te graven.
Verhaal gaat verder onder de foto
Ook voor deze plannen geldt dat ze een lange voorbereidingstijd vragen van 4 tot 6 jaar. In 2025 beginnen de eerste werkzaamheden. Er staat veel druk op de plannen, want voor een derde dreigt het niet voor de gestelde datum van 2027 te zijn uitgevoerd.
Voor de KRW-maatregelen in het rivierengebied stelde het ministerie van infrastructur en waterstaat een bedrag beschikbaar van 270 miljoen euro. Dat is inmiddels verdubbeld tot ruim een half miljard euro.
Integraal Rivier Management of Ruimte voor de Rivier 2.0 (IRM)
Het programma Integraal Rivier Management is in het leven geroepen om de grote rivieren weerbaarder te maken voor de toekomst. Zoals de naam aangeeft wil het programma integraal naar de rivieren kijken, dat wil zeggen de hoogwaterveiligheid, bevaarbaarheid, natuur- en waterkwaliteit, zoetwaterbeschikbaarheid en een landschap dat aantrekkelijk is voor recreatie en toerisme.
IRM richt zich op maatregelen om het uitslijten van de bodems van de Waal, Nederrijn, Maas en IJssel te stoppen. Ook moet de vraag worden beantwoord hoe het water dat via de Rijn ons land binnenkomt zich eerlijk over de landsdelen verdeelt in geval van droogte en schaarste. Daarnaast brengt IRM in beeld welke ruimte buiten- én binnendijks nodig is om rivieren de komende decennia voldoende ruimte te geven voor waterberging.
Verhaal gaat verder onder de foto
Het kabinet heeft IRM omgedoopt tot Ruimte voor de Rivier 2.0. Het verschil met het eerste Ruimte voor de Rivier aanpak is dat er nu geen dubbeldoelstelling is van zowel veiligheid vergroten als de landschappelijke kwaliteit verbeteren.
Voor dit programma heeft het kabinet in de begroting op Prinsjesdag in 2024 in totaal 685 miljoen euro uitgetrokken tot 2037. Dat is een karig bedrag in het licht van de ambities voor de rivieren.
Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW)
Voor het ontwikkelen van nieuwe natuur langs rivieren en in de delta van Nederland is de Programmatsiche Aanpak Grote Wateren (PAGW) in het leven geroepen. Doel is om bestaande natuurgebieden te vergroten, zodat leefgebieden van zeldzame dier- en plantensoorten verbeteren. PAGW richt zich in het rivierengebied op de Gelderse Poort, de IJssel-Vechtdelta, Biesbosch en de Grensmaas. Het gaat om aanleg van rietmoerassen, overstromingsvlaktes en ooibossen.
Verhaal gaat verder onder de foto
Alle plannen verkeren in 2024 nog in het stadium van verkenning en ontwerp. In 2050 moeten alle plannen zijn uitgevoerd. Regionale overheden ervaren de PAGW-aanpak als teveel van bovenaf gestuurd.
Voor deze natte natuurontwikkeling is in totaal 429 miljoen euro beschikbaar (circa 80 miljoen per jaar).
Veilige rivieren
Tussen de miljarden-projecten in het rivierengebied zijn verschillende vormen van samenwerking. Zo zoekt IRM bewust naar aansluiting bij PAGW-projecten en werkt het hoogwaterbeschermingsprogramma samen met PAGW. Ook IRM zoekt verbinding met bestaande projecten, zo blijkt uit de projectlijst met 15 pilots.
Vereniging Waterbouwers
De Vereniging van Waterbouwers vindt dat er meer centrale sturing nodig is om de vier bovenstaande rivierprojecten effectiever te laten samenwerken. Dat kan een hoop kosten schelen, zegt Andrea Vollebregt, directeur van de Vereniging van Waterbouwers in de podcast De Toekomst van Ons Water. Wat haar betreft schuift de rijksoverheid alle vier projecten in elkaar, want bij alle werkzaamheden is grondverzet (graven en aanvullen van grond en klei in de uiterwaarden) de verbindende factor.
Andrea Vollebregt geeft in een gesprek in de podcast De Toekomst van ons Water een toelichting: