Met het heengaan van Johan Groten (84) in Zwolle verliest de IJssel een markante bewoner. Groten kreeg bekendheid door zijn juridische strijd met de overheid over een brug in de uiterwaarden die hem was beloofd. De brug kwam er nooit. Maar Johan was meer dan een vechter voor een brug.
Tekst en foto's Wim Eikelboom/Rivierverhalen
‘Zin in koffie?’ Zodra je een praatje aanknoopte op het erf bij Johan Groten klonk al snel de uitnodiging om even gezellig rond de te tafel te zitten om de laatste buurtnieuwtjes, de stand van de IJssel of het wereldnieuws te bespreken. Altijd kwispelde hond Kwarrel waakzaam in zijn nabijheid.
Ruimte voor de Rivier
De ingrepen van ‘Ruimte voor de Rivier’ trokken diepe sporen in het leven van Johan Groten. Tot de eeuwwisseling woonde hij met zijn zus Riek (1941) in alle rust in het ouderlijk huis op een oude terp, aan het einde van een doodlopend landweggetje in de uiterwaarden van de IJssel.
De woonplek kent een rijke rivierhistorie. Hier stond tot 1920 steenfabriek Reigershagen, plus een boerderij met hooiberg. De ouders van Johan en Riek kochten de plek in 1938 en begonnen er een boerderij met elf koeien. De vader van Johan verkocht grond aan zandwinbedrijf Jonker, zodat het boerenbedrijf te klein werd om voort te zetten. Johan was beoogd opvolger en had de landbouwschool afgerond. Hij werd geen boer maar bouwvakker. Van de tractor deed hij nooit afstand, want die was handig voor allerhande werkzaamheden.
Toen de zandwinning stopte, kocht Johan Groten de plas voor 10.000 gulden terug. Hij peurde er paling en verpatste de visrechten aan riviervisser Frans Komen. De zandwinplas was tot de halverwege de jaren negentig een geliefde recreatieplek voor surfers en zwemmers. De ‘kolk van Groten’ was een begrip.
‘We zijn bedonderd’
Aan het kalme leven in de uiterwaarden kwam in 2006 een einde toen Rijkswaterstaat de IJssel ter hoogte van Schelle en Oldeneel meer ruimte wilde geven. Er werd een geul gegraven dwars door de uiterwaarden, waardoor toegangswegen naar de huizen langs de IJssel kwamen te vervallen. Bewoners van de uiterwaarden van Schelle Oldeneel kregen het aanbod om te verhuizen naar een plek op de dijk. Johan vond het aanbod van Rijkswaterstaat te laag en weigerde te verkassen. De zandwinplas naast het huis deed hij wel van de hand, maar over de prijs steggelde hij nog jaren. De plas is gedempt met – volgens Johan – niet al te schone grond.
Johan raakte in langlopende juridische procedures verwikkeld met Rijkswaterstaat. Dat stempelde zijn levensgeluk en dat van zijn zus Riek. In vrijwel elke ontmoeting kwam het ter sprake hoe Rijkswaterstaat zich niet aan afspraken had gehouden. ‘We zijn bedonderd’, klonk het talloze keren als verzuchting en zelfverwijt.
Johan doelde op een brug die was beloofd, maar die Rijkswaterstaat naderhand niet wilde bouwen vanwege de hoge kosten in verhouding tot het minimale nut ervan (een paar dagen per jaar gemiddeld). De brug was nodig omdat het huis van Groten bij uitzonderlijk hoge waterstanden op een eiland kwam te liggen in de uiterwaarden, als gevolg van de aanleg van een nevengeul. Ons Schellerleiland, noemden Johan en Riek het als ze omringd waren door het IJsselwater.
Roeiboot vader
Als genoegdoening kregen broer en zus Groten een bedrag van Rijkswaterstaat om een stalen boot met buitenboordmotor aan te schaffen, zodat ze met hoogwater de rivierdijk kunnen bereiken om boodschappen te doen en post te halen. Johan vertikte het om de boot te gebruiken. Als het huis omgeven was door rivierwater, roeide hij steevast met de oude roeiboot van zijn vader naar het vasteland. Een tocht van twintig minuten. De degelijke stalen roeiboot was gebouwd in Zwartsluis en Johan zwoer erbij. Roeien ging hem tot hoge leeftijd makkelijk af, want hij was een grote sterke kerel.
Gastvrijheid en behulpzaamheid
Johan was ook een principieel mens met een groot rechtvaardigheidsgevoel. Daarom voerde hij jarenlang een juridische strijd voor de beloofde brug tot aan de Hoge Raad toe. Tevergeefs. Het leidde ertoe dat hij een verbitterde indruk maakte. Hij raakt achterdochtig op alles wat van de overheid kwam. Gelukkig ging die wrok niet te koste van zijn andere eigenschappen: hartelijke gastvrijheid en behulpzaamheid. Die voerden de boventoon in zijn leven.
Iedereen was welkom in huize Groten. Sportvissers en bootjesmensen kregen via hun erf toegang tot de IJssel. Gasten ging vaak naar huis met iets uit de groentetuin. Met hart en ziel was hij verbonden aan sportclub SV Zwolle, waar hij zich wekelijks als klusjesman verdienstelijk maakte. Ook was Johan een trouwe kerkganger. In Hattem, Zwolle of Wijhe bezocht hij wekelijks de rooms-katholieke vieringen. Geloof gaf hem houvast; al sprak hij daarover niet veel.
Om de kranten- en postbezorgers tegemoet te komen, stond de postbus van Johan en Riek op de Schellerdijk. Johan maakte bij nacht en ontij op de fiets het ritje van een kwartier door de uiterwaarden en langs de dijk om de postbus te legen. Hij had een extra grote voorlamp op zijn fiets gemonteerd.
Nieuw huis
Als levenslustige 80-plussers besloten Johan en Riek in 2021 een nieuw huis te bouwen, omdat hun toenmalige vooroorlogse woning allesbehalve comfortabel was. In mei 2023 werd een gloednieuw huis opgeleverd op de plek van de gesloopte woning. Johan heeft er vier maanden van kunnen genieten.
Johan liet luiken aanbrengen op zijn nieuwe huis. Elke avond sloot hij die en elke ochtend maakte hij ze open. Tot eind juli 2023 zijn krachten het begaven en hij niet meer naar buiten kon. Zijn leven kwam tot stilstand op vrijdag 4 augustus, terwijl vlakbij de IJssel bleef stromen.
Het kwam er niet meer van om zijn droom te verwezenlijken: langs de IJssel het oude haventje van de steenfabriek in ere te herstellen. De vergunning had hij binnen; de bootjes hiervoor lagen al klaar op zijn erf.
Bruggenbouwer
In het boek ‘Geen dag zonder de IJssel’ heb ik Johan Groten een eervolle plek gegeven als bruggenbouwer. Want hij streed niet alleen voor een brug; hij bouwde er ooit zelf ook eentje:
Langs de IJssel
De IJssel verliest in Johan een man die leefde in nauwe verbondenheid met de rivier. Ook de boosaardige kant van de IJssel leerde hij kennen, toen bij een hoogwater in de jaren veertig vader Groten angstig lang wegbleef tijdens een oversteek met een roeiboot naar het vasteland. Daarover vertellen Riek en Johan in de tv-serie Langs de IJssel aan Huub Stapel. De tv-maker was in augustus 2022 voor opnames te gast op hun erf in Zwolle.
Boom geveld
Op de rouwkaart van Johan Groten staan dichtregels van Maria Vasalis uit 1954:
Er is een boom geveld met lange groene lokken.
Hij zuchtte ruisend als een kind
terwijl hij viel, nog vol van zomerwind.
Rust zacht lieve Johan (14 mei 1939 – 4 augustus 2023)
Wat is mooie en intrinsieke weergave van het leven van een man, zijn gevecht, en zijn bitterheid en toch zijn vasthouden aan geloof.
Een waardig in memoriam zoals ik ook Johan kende. Ruud
Trots op oom Johan!!!
Een mooi eerbetoon aan Johan. Hij was mij dierbaar en ik vind het een groot gemis dat hij er niet meer is. Zelfs zijn voicemailberichten waren legendarisch. Steevast eindigend met ‘Bedankt hè, bedankt!’ Ik herken de verbitterdheid niet. Ik ken Johan als een man met een groot rechtvaardigheidsgevoel. Een man die niet kon
begrijpen dat onze overheid de boel zo kon draaien dat gemaakte afspraken niet nagekomen hoefden te worden. Tijdens het hoger beroep, waar ik bij was, heeft hij zich in alle eenvoud en waardigheid gepresenteerd. Ontluisterend dat het zo’n wending heeft gekregen. Dus ik begrijp hem wel. Dat hij er met zijn verstand en zijn hart niet bij kon dat een toezegging niet nagekomen hoefde te worden. Dat past immers ook niet bij de waarden die deze man naleefde.