De uitslijting van bodems van onze grote rivieren leidt in toenemende mate tot verzakkingen van huizen in de omgeving van de rivieren.
Door Wim Eikelboom/Rivierverhalen
Dat blijkt uit cijfers van het landelijk loket funderingsproblematiek.
Het loket verzamelt klachten van huiseigenaren over schade aan funderingen en muren. Deze zomer kwamen opvallend veel klachten binnen uit het rivierengebied en langs de IJssel. ‘We zien meldingen in gebieden die tot voor kort niet als risicogebieden voor funderingsschade zijn aangeduid: in de rivierengebieden, maar ook op zandgronden’, aldus Dick de Jong. Hij spreekt over tientallen meldingen van huiseigenaren in de omgeving van rivierdijken.
Bodemdaling rivieren
De verzakkingen van woningen in de nabijheid van de Rijn, Waal, Nederrijn, Maas en IJssel wordt veroorzaakt door bodemdaling in de rivieren. Die bodemdaling doet zich al een aantal jaren voor als een sluipend proces. De Rijn en Waal zakken zo’n halve tot twee centimeter per jaar. Bij lage rivierstanden zakt het grondwater naar het laagste punt en dat leidt tot verlaging van de grondwaterstanden.
Maatschappelijk relevant probleem
Halverwege 2022 verscheen een zogeheten Systeembeschouwing over de grote rivieren, waarin de bodemslijtage als onzichtbaar groot maatschappelijk probleem op de agenda wordt gezet. Deze Systeembeschouwing is gemaakt in opdracht van het programma Integraal Rivier Management (IRM). Daarin wordt het probleem zo inzichtelijk gemaakt:
De Waal is gemiddeld twee en halve meter dieper komen te liggen door uitschuring van de bodem. ‘Het is een urgente kwestie’, zei professor Frans Klijn – schrijver van de systeembeschouwing – hierover in Trouw. ‘We weten dit al vijftig jaar, maar het is nooit erkend als een maatschappelijk relevant probleem. Niemand wil er geld aan spenderen. Maar nu met drie hoge zomers kort achter elkaar zijn problemen merkbaar, in de scheepvaart, natuur, landbouw, maar ook in verzakkingen van gebouwen.’
Oorzaken slijten rivierbodems
De oorzaak van dalende rivierbodems komt door de aanleg van kribben, strekdammen en stenen oevers. Daardoor wordt haast geen zand meer aangevoerd via de Rijn. De afsnijding van bochten versterkt dat effect.
Daardoor zijn er minder vaak overstromingen van het winterbed dan vroeger. De rivierbodem slijt uit en daalt. Als gevolg daarvan komen de uiterwaarden steeds hoger te liggen. ‘Dat versterkt elkaar’, aldus Frans Klijn. ‘Hoe dieper de rivierbodem slijt, hoe minder water er door de uiterwaarden gaat en hoe meer de rivierbodem daalt.’ Lagere rivierwaterstanden betekenen automatisch lagere grondwaterstanden, omdat het grondwater het laagste punt zoekt van de rivierbodem.
Verhaal gaat verder onder de foto
De rivierexpert wijst op de gevaren van uitslijting en dalende grondwaterstanden. ‘Kabels en leidingen die onder de rivier doorgaan kunnen bloot komen te liggen. Oevers, kades en waterkeringen kunnen instabiel worden. Ook kunnen lagere (grond)waterstanden ervoor zorgen dat bouwwerken in en langs de rivieren minder stabiel worden of funderingen worden aangetast.’